Schenken en nalaten

Als je een huis erft, moet je eerst zeker weten dat je erfgenaam bent. Check het testament of het Centraal Testamentenregister.  

Neem je spullen mee of ruim je het huis op? Dan kan dat betekenen dat je de erfenis accepteert en opdraait voor schulden. Wil je dat voorkomen? Kies dan voor beneficiair accepteren en vraag advies aan de notaris.

Voor de verkoop kun je een taxatie laten doen. Voor de erfbelasting geldt de WOZ-waarde van het vorige jaar. Bij meerdere erfgenamen bepaal je samen de waarde, tenzij het testament anders bepaalt.

Direct regelen:

• Meld het overlijden bij de bank; rekeningen worden geblokkeerd.  
• Regel de uitvaart; de uitvaartondernemer doet aangifte bij de gemeente.  
• Controleer of er een executeur is. Zo niet, dan beslissen de erfgenamen samen.  

Op korte termijn:

• Informeer bij de bank en verzekeraars of een verklaring van erfrecht nodig is.  
• Stop automatische incasso’s en zeg abonnementen op.  
• Meld overlijden bij pensioen- en verzekeringsmaatschappijen en vraag uitkeringen aan.  
• Controleer of er een testament is via de notaris of het Centraal Testamentenregister.  
• Overschrijf of schrap een eventuele auto binnen vijf weken.  

Woning en belastingen: 

• Controleer en wijzig het huurcontract of zeg de huur op.  
• Meld overlijden bij de hypotheekverstrekker en bepaal wat met het huis gebeurt.  
• Bewaar facturen voor erfbelasting en doe aangifte inkomsten- en erfbelasting.  

Overig: 

• Verwijder of beheer social media-accounts. 
• Bewaar alle administratie en facturen; sommige kosten zijn aftrekbaar.

Iedereen vanaf 16 jaar kan een testament opstellen, behalve als je wilsonbekwaam bent of onder curatele staat (dan is toestemming van de rechter nodig). Jij en je partner moeten aparte testamenten maken, maar kunnen wel afspraken op elkaar afstemmen. Alleen een notaris kan een testament vastleggen en registreert het in het Centraal Testamentenregister (CTR). Je testament is privé en alleen jij bepaalt wie het mag inzien. Heb je bezit in het buitenland of een groot vermogen? Dan is een gespecialiseerde notaris handig. Laat je testament elke vijf jaar controleren als de wet of je situatie verandert.

Een testament is niet altijd nodig. Heb je specifieke wensen voor je uitvaart of wil je sieraden of meubels nalaten? Dan kun je een codicil opstellen. Dit moet handgeschreven, gedateerd en ondertekend zijn. Geld of een auto nalaten kan alleen via een testament. Je kunt je codicil thuis bewaren, maar dan is er een risico dat het niet wordt gevonden of verdwijnt. Bewaren bij een notaris is veiliger. Laat je erfgenamen weten dat je een codicil hebt en waar het ligt.

Wil je zelf de regie houden, ook als je later niet meer kunt beslissen? Dan is een volmacht of levenstestament een goede keuze. Denk hier op tijd over na, zolang je nog wilsbekwaam bent. Zo regel je alles zoals jij het wilt, voor het geval je door ziekte of een ongeval niet meer zelf kunt beslissen.

Met een testament bepaal je zelf wie je erfgenamen zijn en wat zij krijgen.  

Belangrijke keuzes:  

• Erfgenamen aanwijzen, zoals een vriend, stiefkind of goed doel.  
• Specifieke bezittingen of geld nalaten via een legaat of codicil.  
• Iemand onterven; een kind behoudt recht op de legitieme portie.  
• Partner beschermen met vruchtgebruik of uitgestelde erfenis voor kinderen.  
• Kinderen beschermen door hun erfdeel veilig te stellen of beheer door een ex te voorkomen.  
• Erfbelasting en zorgbijdrage verminderen met slimme regelingen.  
• Een voogd of bewindvoerder benoemen.  
• Een executeur aanwijzen om je nalatenschap af te handelen.  
• Bezit in het buitenland of een eigen bedrijf goed regelen.  

Zo bepaal je zelf wat er met je nalatenschap gebeurt.

Erfenissen leiden vaak tot conflicten. Erfgenamen kunnen het oneens zijn over de verdeling, iemand kan weigeren mee te werken, of een niet-erkend kind kan een deel opeisen. Soms is er wantrouwen over verdwenen bezittingen.  

Oplossingen zijn onder meer een familieveiling, waarbij spullen eerlijk worden verdeeld en verrekend, bemiddeling door een notaris, mediation, bindend advies van een expert, of een rechterlijke uitspraak (duur en ingrijpend).  

Onterfde kinderen kunnen een legitieme portie opeisen (de helft van hun wettelijke erfdeel) binnen vijf jaar. Onterfde partners kunnen soms in het huis blijven wonen.  

Problemen ontstaan ook bij onvindbare erfgenamen, onverwachte erfgenamen of verdwenen spullen. Een rechter kan een vereffenaar aanstellen, een niet-erkend kind kan via DNA alsnog erven, en verduistering kan bij de politie worden gemeld.

In je testament leg je vast wie je erfgenamen zijn en wat zij krijgen. Je kunt iedereen aanwijzen, zoals een vriend, een vereniging of een goed doel. Dit kun je regelen:  

• Je kunt een uitsluitingsclausule opnemen, zodat je kinderen hun erfenis niet hoeven te delen met hun (ex-)partners.  
• Je kunt bewind instellen voor erfgenamen die nog te jong zijn of niet goed met geld kunnen omgaan.  
• Je kunt belastingbesparende regelingen opnemen om erf- en inkomstenbelasting voor je erfgenamen te beperken.  
• Je kunt een executeur aanwijzen die je wensen uitvoert.  

De notaris kan je helpen bij het opstellen van een testament dat past bij jouw situatie.

Soms kun je tijdelijk of blijvend niet zelf je zaken regelen, bijvoorbeeld na een operatie, bij verblijf in het buitenland of op latere leeftijd. Dan is het goed om op tijd te bedenken wie je financiële belangen behartigt en alles volgens jouw wensen vast te leggen. Dit kan met een volmacht, een levenstestament of een testament, afhankelijk van wat je precies wilt regelen.

Kies iemand die je volledig vertrouwt om je belangen te behartigen. Vaak geven partners elkaar een volmacht of aan een kind, maar dat is niet verplicht. Je kunt ook iemand anders benoemen, zoals een goede vriend. Het hangt af van jouw situatie en voorkeur.

Voor het opstellen van een volmacht of levenstestament kun je het beste naar de notaris. Die legt je wensen vast in een officiële akte en controleert of je wilsbekwaam bent. Je kunt zelf een document maken, maar dat biedt minder zekerheid. De notaris bewaart de akte en jij bepaalt wie een afschrift krijgt. Zo weten anderen wat je wensen zijn. Aanpassingen zijn altijd mogelijk via de notaris.

Als je geen testament hebt, bepaalt de wet wie je erfgenamen zijn. De volgorde is als volgt:  

1. Partner en kinderen (of kleinkinderen als een kind is overleden).  
2. Ouders, broers en zussen (of hun kinderen als zij overleden zijn).  
3. Grootouders, ooms en tantes (of hun kinderen).  
4. Overgrootouders, oudooms en oudtantes (of hun kinderen).  

Is er geen familie of meldt niemand zich? Dan gaat de erfenis na twintig jaar naar de staat.

Een overlijden brengt kosten met zich mee, zoals de uitvaart, notaris en erfbelasting. Deze kunnen vaak uit de erfenis worden betaald. Hoe complexer de nalatenschap, hoe hoger de kosten.  

Erfbelasting hangt af van de verwantschap. Erfgenamen doen samen of apart aangifte. Uitstel en naheffing zijn mogelijk.  

Een erfenis kan uitkeringen en toeslagen beïnvloeden. Bijstand kan stoppen, schulden moeten worden afgelost, en toeslagen kunnen vervallen. Pensioen en AOW blijven hetzelfde.

Tussen de termen ‘testament’ en ‘levenstestament’ ontstaat er wel eens verwarring. Het grote verschil is dat een levenstestament geldt bij leven en een gewoon testament gaat over de situatie na het overlijden. Door een levenstestament op te stellen bepaal je dus niet wie jouw erfgenamen zijn en wat je aan wie nalaat. Een opgesteld levenstestament legt wel vast wie namens jou beslissingen mag nemen als je daar tijdens je leven zelf niet meer toe in staat bent. 

Als erfgenaam verdeel je de nalatenschap volgens het testament of de wet. Eerst worden bezittingen en schulden vastgesteld en schulden betaald. Daarna volgt de verdeling. De langstlevende partner erft alles; kinderen kunnen hun deel later opeisen. Een legaat wordt pas uitgekeerd na schulden. Een verklaring van erfrecht is soms nodig voor toegang tot bezittingen. Een executeur beheert en regelt betalingen, maar erfgenamen verdelen de bezittingen. Bij een geërfd huis moet je rekening houden met verkoop, overname of restschuld. Internationale nalatenschappen vereisen vaak extra juridische stappen.

In een levenstestament krijgt iemand vaak twee volmachten: één voor zakelijke en één voor medische en persoonlijke zaken. Dit kan tijdelijk zijn, bijvoorbeeld bij een operatie, of langdurig bij dementie.  

Als gevolmachtigde moet je goed weten wat er van je wordt verwacht. Kun je de financiële en medische keuzes maken die nodig zijn? Heb je er tijd voor? Praat hier vooraf over met degene die je wil aanwijzen.  

Soms staat in het levenstestament dat je een vergoeding krijgt, bijvoorbeeld voor je tijd of reiskosten.

Als erfgenaam kun je een erfenis zuiver aanvaarden, beneficiair aanvaarden of verwerpen. Zuiver aanvaarden betekent dat je alles erft, inclusief eventuele schulden. Let op: als je financiële handelingen verricht, kun je per ongeluk zuiver aanvaarden. Beneficiair aanvaarden voorkomt dat je met schulden blijft zitten, maar brengt extra regels en kosten met zich mee. Verwerpen betekent dat je afstand doet van de erfenis en nergens aansprakelijk voor bent. Je keuze doorgeven doe je via een notaris of rechtbank. Minderjarigen kunnen alleen beneficiair aanvaarden of verwerpen met toestemming van de rechter.